Carignan

© Glenneis Kriel

Nhlamuselo

Carignan i madiriva yolala swinene yantima lawa yatirhisiwaka kuhumelerisa wayeni yinwe. Vutswari kumbe vatswari va yona ava tiveki nasweswi.

Ntumbuluko

Muxaka lowu wutumbuluka e Spain, yithyiwe hikwalaho ka doroba ra Cariñena exifundzheni xa Aragon. Yihumelerisiwile e Languedoc Roussillon region, leyi ayiri xiphemu xa Catalunya-Aragon kingdom leyingava xiphemu xa France hi 1659,kusukela hiva 12th Century.

Ndzhawu yavuhumelerisi ya Carignan e France yivuye yikula swinene eka malembe lawa yotala laha swinga endla leswaku yi hunguteka e Spain. Muxaka lowu wu fike laha wunga kuma vito ro biha swinene himalembe yava 1970s, loko vanwamapurasi vale France vasungule ku byala ti hectare totala ta Carignan hikuva ayi humelerisiwa yitele leswaku vata kuma mpfuneto watimali kusuka eka mfumo laha ava languta leswaku mumhu u humelerisa nhlayo yotani hikwihi.

Leswi swiendle leswaku kuhumelerisiwa tilitara totala ta wayeni ya xiyimo xale hansi ya Carignan. Tindzhawu tavuhumelerisi e France tihungutekile kusukela hi 1990s, hikokwalaho ka mali leyi ayi suka eka mfumo nakuva ku langutisiwa ngopfu ku endla wayeni ya Carignan xiyimo xale henhla.

Mavito Yan’wana

Muxaka lowu wutlhela wutiveka tani hi Carignane e tikweni ra United State, Carignano e Italy, Carignan noir e France nale Tinto Mazuela kumbe Samsó e Spain.

Vuhumelerisi e Afrika Dzonga

Prof Abraham Izak Perold hi malembe yava 1920s uhumese vonelo rayena ra leswaku kuhumelerisiwa ka Carignan kunga fika nale tikweni ra Afrika Dzonga, hikokwalaho kakuva yikota kuhanya kahle nale ka maxelo lawa ya pfumalaka timpfula. Switikomba kahle leswaku vuhumelerisi byisungule exikarhi ka malembe yava 1970s, laha ndyangu waka Basson, lowu awuri na purasi e Die Slot e Perdeberg vanga sungula kubyala eka masimu yavona hi lembe ra 1972.

Nkulukumba Charles Back wa Fairview uti humelerisile tani hi muhumelerisi wa kahle wa wayeni ya Carignan eka New World hi wayeni yakwe Pegleg Carignan,leyi endliweke hi madiriva lawa ya humaka e purasini ra Die Slot. Wayeni leyi yithyiwe vito rayona kusuka eka Cobus Basson loyi arina malembe ya 17, loyi anga lahlekeriwa hi nenge eka nghozi ya teretere hinkarhi lowu a ringeta kupfuna tata wayena e purasini ra Carignan.

Tindzhawu ta Vuhumelerisi

Muxaka lowu awukumeki eka ndzhawu yikulu laha Afrika Dzonga laha yingova na kutlula 100 wa ti hectare leti byariweke hi 2016. Swibyariwa leswi hinkwaswo swikumeka e Swartland, Paarl nale Stellenbosch. Wayeni ya Carignan yilanguteka onge yihuma eka swihlahla swakhale swa madiriva laha vuhumelerisi byinga byintsongo swinene.

Ku Kula

Nsinya lowu wa kula swinene, laha wungana vuswikoti bya kahle byo humelerisa lebyi fambaka kwalomu ka 15 t/ha kuya eka 20 t/ha.

Ku Vupfa

Madiriva lawa ya vupfa se kuri khale exikarhi ka nguva kusukela eka hafu yavumbirhi ya nhweti ya March.

Mihandzu

Mihandzu ya wona iya ntima, ya xirhendzevutani, naswona ayi kulanga ngopfu. Nhlonge yayona yitsindziyerile yitlhela yitiya.

Matluka

Matluka yawona yakurile, iya rihlaza rodzwihala yatlhela yava na swiave swa ntlhanu.

Switsotswani na Mavabyi

Nsinya lowu wu karhatiwa himavabyi ya dead arm, powdery na downy mildew naswona wuchava ngopfu botrytis.

Switirhisiwa

Hambi leswi tiko ra Afrika Dzonga rihumelerisaka wayeni yinwe ya Carignan hi madiriva lawa, wayeni yotala yitirhisiwa ku katsakanya tiwayeni tinwana ngopfu ngopfu kupfuneta muhlovo wotshuka eka tofana na Shiraz, Cabernet Sauvignon na Mouvédre leyinga duma swinene hiku pfanganyisa. Etikweni ra France nale Spain yitala ku katsiwa na Cinsaut noir, Grenache noir xikan’we na Tempranillo ku humelerisa tiwayeni leti n’wekaka.

Nantswo

Muxaka lowu hixitalo wuhumesa nantswo wa ti berries, na mpfangnyiso wa cranberry, strawberry na raspberry.Translated by Ike Ngobeni