Ke Eng ho Lema ka Metswalle?

© Marinda Louw

Ho lema setswalle le ho kena-kenana le metswako ke ha dijalo tse pedi kapa tse ngata, tse pedi tse thusang, di lenngwe haufi-ufi ha di ntse di phahamisa dikhemikhale (kapa di ka thibela) ho hola le ho eketsa chai. Phuputso ya Investigating the Effects of Companion Plantings on Predation of European Corn Borer Eggs in Bell Peppers e ileng ya tshwarwa ka 2005 mme ka 2006 New Jersey, USA e fumane hore ho kena-kenana le metswako tsa dille, coriander le lebejane le pelepele haholo eketsehileng ho ba teng ha dikokonyana molemo, eo e theola tshenyo e entsweng ke diboko tse jang poone tsa Europe, sebata se seholo.
Ho lema ka setswalle ho reretswe ho eketsa mefuta-futa ya tikoloho mme ho na le melemo e mengata ya temo ya dijalo. Ntle le ho eketsa mefuta-futa ya dimela, ho kena-kenana le ho jala ka setswalle ho tla boela ho thuse ho ntlafatsa boleng ba mobu mme ka lebaka leo ho fumaneha ha dimatlafatsi mobung.

Metswalle ya Dimela ya Bohlokwa

Ka nako e nngwe dimela tse mmalwa di kenella pakeng tsa mobu, mohlala, dik’habeche tse seng kae tse lenngweng pakeng tsa kotulo. Aphids di kgahlwa ke k'habeche mme di tla hlokomoloha maphutshe.
Mohlala o mong o motle ke ha poone, dihlahiswa tsa dimathi le mokopu di kenngwa. Dinawa di fana ka nitrogen mobung, poone e sebetsa e le tshehetso ya moralo wa makala a dinawa mme e sireletsa mokopu kgahlanong le diboko tse jang morara wa squash ha mokopu o tla kwahela mobu hodima mobu le ho fokotsa kgolo ya mofoka. Ka lehlakoreng le leng, dimela tse ding di ka thibela ba bang kapa tsa senya kgolo ya yona, ka mohlala, dinawa ha dia lokela ho kopanngwa le anyanese kapa fennel, mme k'habeche le ditamati ha dia lokela ho kopanngwa.
Dimela tse ding (rosemary le Artemisia afra - lengana la Afrika) ke dithibela dikokwana-hloko tse tlwaelehileng. Dimela tse ding tse kang dihwete, fennel le yarrow di hohela dikokonyana tse molemo tse kang marothodi, di ladybirds le di hoverflies. Hangata ditlama di sebediswa e le dimela. Sheba tafoleng e ka tlase bakeng sa ditlhahiso tsa hore na dimela di ka kopantswa jwang ho thusana.

Metswalle ya Dimela e Metle le e Mebe ka ho Fitisisa

Buka ya ditaelo ya Surplus People Project’s (SPP) bakeng sa temo ka manyoro 'Basic Principles for Organic Cultivation and Livestock Production' e kgothaletsa metswalle ya dimela e latelang:
Meroho: Dinawa
Di rata motswalle wa semela: Di marigold, beterute, k'habeche, sehwete, cauliflower, celery, dikomkemere, poone, tapole, menokotshwai
Ha di rate: Dille, fennel, ditho tsohle tsa lelapa la anyanese
Meroho: Di Beet
Di rata motswalle wa semela: Asparagus, anyanese, kohlrabi, dinawa tsa dihlahla, lethise, lelapa la k'habeche
Ha di rate: Maseterata, dinawa tsa palo
Meroho: K'habeche
Di rata motswalle wa semela: Beterute, celery, di chive, dille, anyanese, rosemary, sage, thyme
Ha di rate: Dille, fennel, ditho tsohle tsa lelapa la anyanese
Meroho: Sehwete
Di rata motswalle wa semela: Basil, di chive, lethise, anyanese, dierekisi
Ha di rate: Broccoli, dik'habeche, cauliflower, dille, fennel, ditapole
Meroho: Celery
Di rata motswalle wa semela: Di marigold, dinawa, broccoli, dik'habeche, diliki, parsley, spring onion, ditamati
Ha di rate: Ha ho letho
Meroho: Dikomkomere
Di rata motswalle wa semela: Dinawa, dipepere tse tala, dilethise, dinasturtium, dirapa
Ha di rate: Ditlama, mahapu, ditapole
Meroho: Eggplant
Di rata motswalle wa semela: Basil, dinawa, lethise, dierekisi, ditapole, sepinichi
Ha di rate: Ha ho letho
Meroho: Kale
Di rata motswalle wa semela: K'habeche, dille, ditapole, rosemary, sage
Ha di rate: Menokotshwai, ditamati
Meroho: Lethise
Di rata motswalle wa semela: Beterute, dik'habeche, dihoete, dirapa, menokotshwai
Ha di rate: Broccoli
Meroho: Habore
Di rata motswalle wa semela: Dibrinjal, pepere e tala, menokotshwai, ditamati
Ha di rate: Ha ho letho
Meroho: Mahapu
Di rata motswalle wa semela: Konofolo, di chive, kwena
Ha di rate: Difate tsa ditholwana tsa mefita ya di lamunu, ditapole, dirpa, dipatata
Meroho: Anyanese
Di rata motswalle wa semela: Beterute, dik'habeche, dihoete, dilethise, dipepere, sepinichi, menokotshwai, ditamati
Ha di rate: Dinawa, dierekisi, Sage
Meroho: Dierekisi
Di rata motswalle wa semela: Dihoete, ditapole, dirapa, meroho e makgasi, eggplant
Ha di rate: Konofolo, anyanese
Meroho: Pepere
Di rata motswalle wa semela: Dinawa, beterute, dihwete, celery, lethise, poone, parsley, mokopu, dirapa
Ha di rate: Dinawa
Meroho: Ditapole
Di rata motswalle wa semela: Dinawa, broccoli, k'habeche, di eggplant, kale, di marigold, poone, anyanese, dierekisi, menokotshwai
Ha di rate: Dikomkomere, mahapu, mokopu, squash, disonobolomo, ditamati, di turnip
Meroho: Mekopu
Di rata motswalle wa semela: Dinawa, komnofolo, di chive, poone, dirapa
Ha di rate: Ditapole
Meroho: Dinawa tsa soya
Di rata motswalle wa semela: Poone, dinawa tsa soya di tla rua molemo ho dimela dife kapa dife tse holang haufi
Ha di rate: Ha ho letho
Meroho: sonobolomo
Di rata motswalle wa semela: Poone
Ha di rate: Dinawa, ditapole
Meroho: Swiss chard
Di rata motswalle wa semela: Beterute, dinawa, k'habeche, celery, pepere e tala, anyanese, dierekisi, menokotshwai
Ha di rate: Morara, ditapole, sage
Meroho: Ditamati
Di rata motswalle wa semela: Di marigold, basil, dihwete, celery, di chive, anyanese, parsley, sage, bobatsi bo solang
Ha di rate: Kohlrabi, ditapole, fennel, k'habeche, poone

Translated by Bongani Matabane