Ho wa ha Mapungubwe
Ho Etsahetseng e Fosahetse?
Ka dilemo tse 75, batho ba Mapungubwe ba phetse bophelo ka tekanyo e kgolo. Ba ne ba busa hodima naha e nang le dikhilomithara tse dikete tse 30 000 mme e rekiswa ho pholletsa le sebaka seo, le merabe ya moo le bahwebi ba Sofala le Chinuebe. Jwale, ka tshohanyetso, sohle se ile sa senyeha. Ka 1290 AD, motse-moholo o ile wa lahlwa mme batho ba Mapungubwe ba hasana ho ya meya.
Ho thata ho ba le sepheo ha o shebile morao ka dilemo tse makgolo a seng makae. Mohlomong morena wa kgale o ile a shwa a sa siye mohlahlami; mohlomong mohlahlami o ne a fokola mme a sitwa ho tshwara mmuso hammoho; mohlomong ho ne ho ena le kgang pakeng tsa lelapa la borena; mohlomong ba ne ba hlasetswe ke moloko o mong (le hoja sena se ka etsahala); mohlomong motse o mong o ile wa laola ditsela tsa kgwebo ho ya ka hare; kapa mohlomong e ne e le boemo ba lehodimo bo tsitsitseng bo ileng ba fedisa Mapungubwe. Monyetla wa ho qetela o nkwa e le wa bohlokwa ka ho fetisisa.
Mehla ya Leqhwa e Menyane
Ditlaleho tsa tikoloho di bontsha hore, hoo e ka bang ka 1300 AD, ho ne ho ena le ho qala ha 'Mehla ya Leqwa e menyane', e nyane feela. Leha ho le jwalo, ho ne ho lekane ho fetola bophelo ba moahi wa pele wa temo. Merwallo e meholo e neng e le teng ho tloha qalong ya nako ya metseng ya K2 e omeletse, e hlahisa komello e mpe ka ho fetisisa dilemong tse dikete, mme Noka ya Limpopo e ile ya fetoha e tsitsitseng, ya dikgohola ka nako e fosahetseng le ho senya dijalo. Koduwa ena ya dijo e ka nna yaba e mpefaditswe ke ho qhoma ha lefuba le nang le diroto tsa malapeng (rattus-rattus).
Ka ho wa ha dijo, setsi se ne se se se sa kgone ho tshwara mme motse-moholo o ile wa senyeha. Bokgoni ba Mapungubwe ho tswela pele ka kgwebo bo ne bo sekiseditswe ka mokgwa o sa fetoheng, mme tsamaiso e boima ya mmuso e ne e sa ikemisetsa ho sebetsana le bothata bo tswelang pele. E ne e le bofelo ba mmuso wa Mapungubwe. Ha e le hantle, morena hase letho ntle le batho ba hae.
Ha ho Tswelo-pele
Ho jwalo, batho ba Mapungubwe ba ile ba lahla mabitla a bona a kgauta, mme ba tloha ho ya dula dibakeng tse ncha ka borwa le ka leboya-botjhabela. Jwalokaha ho ena le dichaba tse ding tse ngata tsa boholo-holo, ho tloha ha bona ho ne ho le bobebe mme ho ne ho se na tswelo-pele le sechaba se latelang. Tlwaelo ya bona ha ya ka ya mamella, mme dintho tsa letsopa tsa Mapungubwe ha di hlahe dibakeng leha e le dife tse latelang.
Ka dilemo tse latelang tse 700, leralleng le halalelang le bolokile diphiri tsa lona. Ha ho mohla e ileng ya tsosoloswa ke meloko e latelang e ileng ya fallela sebakeng seo, mme batho ba Mapungubwe ba tseba hore ha ba na histori. Ha e le hantle, re ntse re tseba hanyane haholo ka bona. Ditshwaneleho tsa setso tse kang puo, mmino le ditumelo tsa bodumedi ha di tlohele mekgwa leha e le efe ya mmele. Kahoo re ka inahanela feela ka se bolelwang ke thepa e fapaneng ya mabitla, mme o nahanisise ka se bolelwang ke mokgatlo wa bona wa sechaba. Ha e le hantle, ha re tsebe hore na ba ipitsa eng, hobane 'Mapungubwe' ke lentse la kajeno.
Great Zimbabwe
Leha ho le jwalo, ho nahanwa hore ha motse-moholo o fediswa, karolo ya baahi ba fallela motseng wa Great Zimbabwe. Ena e ne e le sebaka sa bodulo se ka bang dikhilomithara tse 150 ho ya leboya ka botjhabela, se neng se ena le meetlo ya yona ya setho le setso. Ka ho wa ha Mapungubwe, Great Zimbabwe e ile ya nka butle-butle e le setsi se ka sehloohong sa kgwebo le lebopo le ka botjhabela. Ha e ntse e hola, Great Zimbabwe e ile ya boela ya nka ditlwaelo tse ngata tsa setso le ho kgetholla dibaka tsa Mapungubwe, mme tsa atoloswa ho etsa motse o tsotehang wa majoe, o nang le marako a maholo le marako a maholo. Sebaka sena se hlollang sa lefatshe la boholo-holo le sona ke Sebaka sa Bohlokwa ba Lefatshe, mme se na le histori ya yona e makatsang.
Translated by
Bongani Matabane
