Umsamo wase Mapungubwe

Kukhombisa na Lokuningi

©Roger de la Harpe
Incenye yalomsamo yekufuna kugcina lokwabutfwa kwentela insha yakusasa.Kuyasebenta ngNyuvesi Yetintfo yase Ningizimu Afrika kwentela kutfola litiko letensimbi kutsi litfutfuke linani lasendzaweni kwentela kubuyisa. Sian Tiley, lokunguyena aphetse eMsamo wase Mapungubwe, uyashesha kukhomba kutsi lomsamo wenta lokuningi kunekukhombisa tintfo letisemabhokisini langemagilasi. Unayo yonkhe lemisebenti yemsamo: Lucwalingo, Kuphatsa kahle indzawo, imfundvo kanye nalokunye. Phindze kunaka lokukhulu lokuphako tintfo letiningi eMapungubwe; kunika emaphepha, titfombe kanye netindzawo kubantfu labafunako.

Kusebentisana Kuyenteka

Ngibute Sian ngalobudlelwane balomsamo nePhakhi yase SAN. Waphendvula watsi iyaphila kakhulu. "iPhakhi yase SAN inakekela Indzawo Yemasiko eMapungubwe, kufaka indzawo yemvelo. Le Nyuvesi seyize yabonwa njengemphatsi naloyigadzile ngemtsetfo waLokubutsiwe kweMapungubwe.
Loko lokubutsiwe akusito letintfo temlandvo letentiwe bantfu, kepha leto letigciniwe, lolwati, lomlandvo. Loko lokubutsisiwe. Futsi sente budlelwane ngekunakekela iMapungubwe iyonkhe iphelele."
"Kulesisigaba, ize iMapungubwe ibenemuntfu lophetse tintfo kahle, sisebenta njengebantfu labaphetse tintfo emsamo. Ngetulu kweminyaka lemibili leyengcile, sibuyise tinkhulungwane tetintfo letentiwe bantfu ibe kubuyiselwa imigagabulo lemidzala. Kepha asikaze sitfole indzawo kumsamo wetfu, ngako siyakhutsata kutsi lokucokelelwe, lokukwe Phakhi Yesive yeMapungubwe, kutsi kuye khona.
Ngako, ngelilanga linye nabanendzawo yelucwalingo, bangakha tabo tintfo leticokelelwako."

Umbukiso wa Wonkhemuntfu

Ngatsi nangibuta kutsi lobhejane wegolide lowatiwako utobuya yini eMapungubwe, Sian waphendvula: "Ngelisu, inyuvesi iyasekela into lengumlandvo, lefana nabhejane, ibuyela emuva endzaweni yayo lechamuka kiyo. Kepha kulesisigaba, asitsatsi kutsi lobhejane ukhona la [kulomsamo]. Senta incumbi yalemibukiso lengasiyo ya onkhe malangana, ngoba lelisu kutsi iMapungubwe kumele ihambe lonkhe lelive, imibukiso yangaphesheya nalokunye. Lomsamo ulunge unakokonkhe kunekutsi iphakhi yesive yente loko. Ngako kukhona tinkhulumo. Kepha sisebente ne phakhi yase SAN ngetulu kweminyaka lemashami lamabili nesihlanu. Sibophathini labakahle."
Kukhuluma ngetulu kwendzawo yekugcina yekuphumula kwa bhejane wegolide kusachubeka. Kuyintfo lencomekako, lehlohlwe ngetisho letehlukahlukene ngemacembu lahlukile. Ngeva yinye indzaba ye sangoma lesefika sitovakasha kulomsamo. Watsi nakabuka lobhejane, wavuka kwesaba/kwetfuka. Labaphansi bebamumemetela, washo njalo.
Bebafuna kutsi atsatse lobhejane amuhambise. Uma angakwenti loko,wacela, labaphansi batojezisa umndeni wakhe. Ngemuva kwekukhulumisana, lomphatsi wasitjela kutsi lobhejane ucondzene nelive futsi umengameli nguye kuphela longamusita. Ngaloko, lesangona sahamba kulomsamo saphuma sahamba ngendlela leshona Kubhilidi Lesive/Lenhlangano.

Kuvakashela Umsamo wase Mapungubwe

©Roger de la Harpe
Ikhempasi lengiyo leseNyuvesi yase Pitoli igcwele imimangaliso. Yindzawo lekhangako,lekhokhwe kumaloni lamaningi kanye nasetindzaweni tetindlu, kanye netinombolo tetindlu temsamo wetintfo letidvwetjiwe. Loku kufaka Umsamo we Edoardo Villa (umdvweni - wasendzaweni lowatiwako), Lokucokelelwe kwase Anton van Wouw (lomunye umdvwebi lowatiwako), Lokucokelelwe kwas Van Tulburg (ikakhulu iseramikhi lephuma eChina nase Europe), Lenyuvesi yasePitoli Lecokelela Temidvwebo kantsi, futsi,neMsamo wase Mapungubwe. Lama girawundi ase khempasi anenombolo yemidvwebo lemikhulu leyentiwa ngu Edoardo Villa, futsi kukhona nenhlanganisela yagesi ye architecture, lehambela esikhatsini seNhlangano kuya kuleso lesingakajwayelwa se Afrikaner Yesimanje lebeyatiwa ngemnyaka wema 70.
Lomsamo wase Mapungubwe wakhiwe Kubhilidi Lelidzala Letemdvwebo, sakhiwo lesihle sematje lamadzala lesinetitebhisi kanye nemafasitelo. Ngalokwenele kahle, loku bekulikhaya lelitiko lemlandvo, lapho khona Phrofesa Fouche atfola tindzaba tekucala te Mapungubwe ku Jerry van Graan.

Tihloko Talemicokelelo

Noma ibenetivakashi letingetulu kwetinkhulungwane letimashumi lamabili ngemnyaka, incumbi yabo tivakashi tasesikolweni, umsamo wase Mapungubwe muncane. Kwanyalo kukhona nje indlu yinye yekubonisa, letfwele tihloko talokucokelelwe. Emkhatsini waleligumbi, ligcabho lendzawo liniketwe lobhejane, isceptre ne ndishi. Kubuka letitintfo ngemehlo akho lwati loluchaza lokuphelele.
Ngaphandle kwekunaki linani leliphansi, lomsebenti kanye naletintfo letifakwe ndzawonye ngalokusanganisako lokuphila ngelinani lelitsite. Kulukhuni kutsemba kutsi kuneminyaka lesikhombisa lemidzala. Leligolide lelifutfumele nalelinemandla libukeka linganendzaba neminyaka yelikhulu. Tive teliciniso(kanye nangaphesheya) kutfola tintfo tesicelo sekucala.
Letinye tintfo letichazako letiningi letiphuma kuleleticokelelwe tibekwe emakasini lalungiswe kumabondza angaphandle, futsi kukhona nembhalo lomningi lobekiwe kanye nemabhodi elwati kwentela kukusita kutsi uchaze indzaba yase Mapungubwe.

Translated by Phindile Malotana