Tinhlobonhlobo teMagwava eNingizimu Afrika

©Louise Brodie

Leligwava sihlahla noma lihlashanalelimfisha, lelihluma kancane. Tihlahla letilinyiwe tivame kuphundlwa tibe linani lelingemamitha lamabili kuya kumatsatfu ngebudze, kepha umasiyekelwa singaphundlwa letinye tinhlobo tingakhula tibe ngemamitha lasiphohlongo. Letihlahla tihluma sitselo kusuka kumnyaka wesibili ngekulinywa futsi singachubeka ngekukhokha kutekufike kuminyaka lemashumi lamane. Timbale tesihlahla tiphuma ngenyanga yeNtfwasahlobo tibe netinyosi kungito letivundzisako, kutivundzisela kuphindze kwenteke. Lesihlahla lesesikhulile setinhlobo letiningi tivame kungavani nesitfwatfwa phindze tingaphila ematfontsi noma ematolo ngesimo lesingu -4°C kepha simo sekushisa noma kubandza ngaphansi kwekucinisa ngelikhata sivame kubulala noma kulimata tihlahla letincane. Simo lesishisa kakhulu ngesikhatsi sekuphuma kwetimbali kanye nesigaba setitselo kungaba yintfo lelimatako enhlanyelweni.

Titselo temagwava andingilizi noma asandingilizi phindze, kushiyane ngenhlobo yesitselo, avame kuba ngemasentimitha lasitfupha kuya eshumini nakubilingebududla. Lesitselo sinekugogo lesidliwako, lesivame kuhwayahwaya. Sitsi lesitselo nasivutfwa, lesikhumba sibanguphinki lotopele (emagwava labovu) noma lamhlophe lophumako (emagwava lamhlophe) kantsi lelingekhatsi lalesitselo litfwele tinhlavu noma tindumbu letiningi letincane leticinile. Inombolo nelinani laletinhlavu kuhluka ngenhlobo. Sitselo seligwava sineliphunga lelikhweshile, lelinemandla, lelinekunongotela.

Lizinga lemaNutrition

Emagwava yindlela lekahle yavitamin A, B na C kanye neiron. Anekuphakama lokungu 257% ngeLizinga laWonkhe Malanga, ngekutfwala vitamin C, lokuphakeme kunaloko kweliphopho kanye netitselo letinongotelako. Lolokutfwele kwa vitamin C lokusala kukuhle ngesikhatsi lesitselo sifakwa etikoteleni noma tomiswa. Leliphelele, ligwava lelisha yindlela lekahle kakhulu ya B-carotene kanye ne iron kanye nendlela lelinganako ye calcium kanye nepotassium. Phindze ayincenye lekahle yekudla phindze atfwele tigaba letikahle te folic acid.

Tinhlobonhlobo

Litiko lemagwava eNingizimu Afrika yintfo lekhona kumlimi lobitwa nga Fan Retief, lowetsiwa ngemuva kwemuntfu lowasungula lelitiko. Lenanhlobo inenyama lenguphinki longabonakali kahle, leliphuma kumagwava endalo, leletfwe eCape ngase Madeira, ngesikhatsi sekucala sekufika kwemaDutch ngeminyaka yandvulo yelishumi nesikhombisa. Le Fan Retief lenenyama lephinki lena 90% walokulinyelwe kutsengisa. Lolokungumtfunti lophinki walokuyinyama kwenhlobo yemagwava kubitwa ngelinani leliphakeme bakhiciti bejusi bangaphesheya.

Ngemnyaka wa 1994, Lucwalingo Lwekuhlola Lwetekulima (ARC) Litiko lwe Nhlanyelo yalapho Kushisa khona kakhulu noma kancane (Institute for Tropical and SubtropicalCrops (ITSC) ikhokhe iTSG2 inhlobo lephucukile. Lenanhlobo leyala  tifo letiningi inetinhlavu letimbalwa, futsi yinkhuu kunesitselo se Fan Retief. Nomakunjalo, ayizange itfole kwatiwa eWestern Cape, ngenca yekukhokha lokusetulu kwenhlanyelo ngendalo yenhlobo ye Fan Retief.

Sikhatsi

Emagwava avunwa ngesikhatsi setinyanga tasebusika bese eNingizimu Afrika, lokuvuna kuhamba kusuka kunyanga yeNkhwenkhweti kuzekube yinyanga eNyoni noma yeLweti

Translated by Phindile Malotana