Tilwalwanyana letiphila ngaletinye tilwane

© Roger de la Harpe

Phambilini, balimi/bafuyi bebangababete kukhatsateka ngetilwanyana letidla tingati taletinye ngaphandle, lekufana netintfwala, imuhlwa, tilwanyana, tilwanyana letiphila ngaletinye kanye netimphungane. Nobekunjalo, leti tilwane tidla ingati yetinyoni kantsi ke ngekwentanjalo akwenti kungaphatseki kabi kuphela, kepha kubakhona umoya longalungi emphilweni yenyoni, kukhula nekwakhiwa kwelicandza. Ngetikhatsi letimatima kungachubela ekufeni kwetinyoni, ikakhulu nemantjwele kanye netinyoni letinetinkinga letiphatseke kabi.
Tinyoni titfola kuhlukumeteka natibonana naletinye tilwane letitselelekile, letifana nemagundvwane noma tinyoni letinye, noma emathuluzi, lafana nemakasi. Ngesimo sekucwaninga ngekukhicita – lapho khona tinyoni letiningi tigcinwa ndzawonye – balimi/bafuyi kufuna babuke/bagadze, njengoba kutselelana kungenteka njengemlilo lonemandla. Balimi/bafuyi labagcina lokumahhala noma tinyoni letidobhako kumele, nomakunjalo, abahlole njalonjalo tinyoni kwentela kutfola tinkinga tingaphumi endleleni.

Tintfwala

Tintfwala te avian timacembu-latsite, letidla incenye yesikhumba noma tintfo letitinsiba, ngako ngeke tiphile sikhatsi lesidze kubantfu noma tilwane letimunyisako. Angeke nomakunjalo tichubeke tilume, tishiye emazulumba lalumako labovu, ngako kuncono kugcoka timphahla tekutivikela kanye nekwekuvala tandla uma unakekela tinyoni kuletilwane.
Tibukeka njani?
Incumbi yetilwanyana iyaphila, ngasinye netintfo lesitinconotako ngendzawo letsite enyonini, kusuka etinsibeni kuya etimphikweni, umtimba noma inhloko. Tingema mm lamabili kuya kulasihlanu ngekululeka, atinamaphiko, tinemilente lesitfupha, ipatalele futsi ihambela ebaleni lelimtfubi lohhwabile kuya kunsundvu. Lokusacandza noma emacandza angaba samphunga lomhlophe kuya kumibadlana lehlangene futsi atalelwa ngekumemana/kuhlangana.

Timphawu tekutselelana?

Tinyoni letinetintfwala tibukeka ungatsi tinetsiwe futsi tilutfunti. Tinsiba tato tingaba ngatsi tigocene phindze tiphume futsi tingeke tikhululeke, tiyatinwaya tiziyaziye tizame kutikhulula. Kucamsila kwesikhumba kungagucuka kube ligciwane lesibili.
Sifo sekutselelwa lesicinile lesinemandla langakalungi etinyonini letindvuna letinelikhono lekukhicita, kwakhiwa kwemacandza kuletinsikati kanye nesisindvo lesingetekile semantjwele. Kungaphindze kuchubele ekufeni ikakhulu emantjwele lamancane.

Translated by Phindile Malotana