Kuhlukaniswa Kwebulili eMmangweni wemaPedi

Bumcoka noma Buncono bebeSilisa

©Dr Peter Magubane

Lisiko lemaPedi ngesintfu libonisa noma livakala kakhulu emkhatsini webulili ngetigaba tonkhe. Loku kwahlukumeta yonkhe indzawo etimphilweni tabo, kusuka etipenedini letifasa tembatfo tabo nemadvodza lasebentisa tipenede kanye nebesifazane betipenede-tabogogo — kuya ekusokeni, lizinga kulomndeni kanye nemmango, kanye nekuhlukana ekhatsi kwemsebenti. Besifazane benta umsebenti wekulima noma kufuya, bese emadvodza kanye nebafana bebasebenta ngekufana ngetinkhomo.

Bumcokaa bebesilisa bebuciniswa ngemihlangemihla: kufana nekutsi ekudleni emadvodza kanye nebafana labasokile bebahlala ndzawonye bese baniketwa kucala, bese besifazane bebadla nalabanye bantfwana. Ngalokusemtsetfweni besifazane beba, lesolo ba, chubeka bayintfo lencane, phindze basale bangaphansi kwemuntfu lomdvuna. Uma besifazane bashada batsatsa 'sigaba sebayeni babo'.

Kantsi lomsikati lotalwe atiwa angaba ngulomkhulu emshadweni aphindze atsatse sigaba lesiphakeme kusisi wakhe lomkhulu noma lomdzala, loyena kubese kudzinga kutsi amusebentele, angeke abengetulu kwesigaba semnakabo.

Lifa kanye nemphumelelo yayehliselwa elayinini lalabadvuna noma besilisa, bese besifazane bebahlala noma baphila kumakhaya ebayeni babo. Loku, ngalesinye tikhatsi, kuseyinkinga ngisho nanamuhla, incumbu yemindeni, nomakunjalo, icolela kuvumela emadvodzakati abo kunemadvodzana kutsi atfole lifa lemasimu kanye netindzawo tekwakha, njengoba emadvodzakati – ikakhulu lawo langakabuki tintfo temishado — acatjangwa kutsi angakhona kugadza batali babo kancono kunaloko lokungentiwa madvodzana.

Lisiko lesintfu lemaPedi lalisetulu kakhulu kunalamanye ebesilisa-imimango leminye ngebumcoka phakatsi kwebulili, kwenta kutsatsa sicu kanye nekutiphatsa kubesifazane. Kumukela kwenta lokubi — kutsakatsa 'kwasebusuku' kwakuhlangene nebesifazane, futsi kwengciswa bomake kubadvodzakati abo. Kuloya 'kwelilanga' nomakunjalo, kwafundvwa, kungentiwa ngunomangubani, wesilisa noma wesifazane, futsi kwakusetjentiswa nangabe kufunwa kulimata umuntfu.

Translated by Phindile Malotana