Emasiko esiXhosa

Goldie Qayiya ucoca ngekukhula kwakhe,akhulela ekhaya eligcike emasikweni esiXhosa.

Imisebenti Yasebencaneni

©Eric Miller

Ngatsi ngihlanganisa umnyaka welishumi, besengikwati kusita make nababe ngomsebenti wasendlini. Bengati kutsi batikhandla kangakanani futsi ngitishaya sifuba ngabo. Njalo ekuseni bengivuka ngitsatse umtsanyelo ngicondze ebaleni ngihambela etulu, ngoba ngiittjela kutsi ngito hlakanipha njengabo.

Kube bengiti goca engubeni nginga vuki, babe beketa neliswati ente siciniseko sekutsi ngiyavuka. Benginga cabangi nokutsi ngiphikisane naye. Sonkhe besifundziswa kusebenta ngokutikhandla njengaye, singakhatsali. Kusuka ngine minyaka leli shumi bengihlala ngivuka ngensimbi yesine njalo ekuseni.

Kuhlolwa Kwentfombi

©Eric Miller

Makusi khatsi sekuhlolwa, make bekenta siciniseko sekutsi ungitsengela indvango lemhlophe, uma labahloli batfola ngiseseyi ntfombi lephelele.

Lomunye wabo bekaphuma aphakamise lendvango lemhlophe kulamadvodza lahlala esibayeni. Mangabe batfola kutsi angisiyo intfombi,lomfati bekaphuma angaka phatsi lutfo.

Benginga sabi kuhlola ngoba bengati kutsi angikaze ngibe nemfana lengitsandzana naye. Kimi njalo lomfati bekaphuma aphakamise indvango lemhlophe,onkhe emadvodza ahlale phansi akhululeke. Batijabulele balayide nabo sikilidi babo babonga kimi ngoku phindza phindzana.

Batise babe kutsi kumele kuhlatjwe imvu njenge phawu lokubonga,kosiwe inyama ngoku shona kwe langa. Kuhlolwa bekungajabulisi, kodva kuletsa inhlonipho kitsi njenge maXhosa, bekungekho lula kitsi njenge mantfombatane lasemancane. Akukho lebesi ngakwenta ngoba lokhu bekuyincenye yesiko letfu futsi singafuni kuphambana nebatali betfu.

Umshado wesi Xhosa

©Eric Miller

Batali bami bobabili bekubo thishela futsi nami ngitsandza sikolwa, bengifuna kuba uthishela nami, ngatsi ngicedza iminyaka yami lemitsatfu esikolweni, ngachubeka ngetifundvo tami tekuba nguthishela ebangeni lelise tulu. Bengiphumelela etifundveni tami kodva nganga sebenti njengo thishela, ngoba ngomnyaka wami wekugcina bekumele ngishade.

Babe wami wangikhetsela indvodza, Otto Qayiya, nokushada kwetfu kwatsatsa emalanga lamabili, kusuka kulanga lesihlanu kuya kulesitfupha enyangeni yokucala ngonyaka ngo 1965. Sabhala tincwadzi letincane sadikisa bantfana besikolwa kutsi banike batali babo njenge simemo.

Ngaleyo ndlela sigodzi sonkhe besati ngomshado,bekwentiwa njalo khona wonkhe muntfu atowati ngomshado, esigodzini setfu. Sashada esontfeni, sase siya kwabo Otto lapho khona wonkhe muntfu asilindze ngephandle. Bafati netindvango letimhlophe balilitela kanye nemadvodza netimbhatfo letimnyama noku mhlophe.

Besicitsa sikhatsi sihamba sibingelela bantfu emuva kokutsi singene endlini siyokudla. Bekubulawe timvu letine kanye nenkhomo leyodva, kudla bekuku ningi, kukhona liphalishi,sitambu kanye neheleyisi yentelwe laba labadzala.

Emasiko

©Eric Miller
Bantfu labaningi emakhaya beba gcoka ngokwe sintfu sisa khula. Bafati bagcoka tiketi nebuhlalu kantsi emadvodza beka gaba tingubo emahlombe tifaselwe ekhalweni. Labantfu laba bebangayi esontfeni futsi bantfa babo bangayi nase sikolweni, bagadze tinsimu tabo, tinkhomo, timvu kanye netimbuti,baphila sidzala.Translated by Thandokuhle Motha