Bat Hawk

© Per Holmen
Bat Hawk.

Ligama

Bat Hawk (Macheiramphus alcinus)

Kutiveta kwayo

Lendzala yayo insundvu losa mnyama umtimba wonkhe, ngaphandle kwelibala lelimhlophe ngetulu nangephansi kwemehlo. Umkhatsi wesifuba kanye nachochocho imhlophe, kanye nelibala lelimnyama lelidze lelincama lelisemkhatsini. Emehlo ayo lahlakaniphile lamtfubi, lanalokumnyama lokuvale lingetulu layo, imilente kanye netinyawo kuluhluta sasibhakabhaka loya kumphunga. Letincane tinsundvu kakhulu futsi tinemabadlana kunaleto letindzala, nelibala lelihhwabile etindzaweni tetimphiko letisemsileni, bese timhlophe kakhulu ngasemabeleni.

Kudla kwato

Le Bat Hawk itiphilisa ngekudla kakhulu emalulwane, boncedze, emaswitfts kanye nema switflets, tingetelele ngaletinye tinyoni letincame kanye netilwanyana. Kutingela kutsatfwa ngeluphiko ngelitubane lelisetulu. Ayivami kuwela emhlabatsini nayitingela, kepha ichubekela etakhiweni.

Kwakhiwa

Uma sikhatsi sekuhlanganiswa sicala, kukhona sivumelwano lesihle sekucosha emoyeni dvute nendzawo yekuhlangana, ngalendlela yekundiza njenge lapwing, futsi ngalesinye sikhatsi kutsintsisa tinyawo nekukhombisa ngekugicika. Lokundiza ngesikhatsi sekuhlangana kwato kuyachaza futsi kudonsa emehlo, kwenteka ngelitubane lelisetulu, bese natita esilulwini lesisesihlahleni letinyoni titakancane, tijakile, bese titsatseka edvute kwaleso silulu.
Lesilulu sivama kwakhiwa esihlahleni sinye nalapho lenyoni iphumula khona ngekuhamba kwelilanga. Yomibili lemilili iyakha, kepha lensikati isebenta kwengca lendvuna. Emagala lamancane ayaphuka asuswe emagaleni lafile nakundizwa, futsi lamanengi ayawiswa. Ivamisa kuba setulu kakhulu kwesihlahla, yakha ngaseceleni kwetimphiko, kepha ngalesinye sikhatsi yakha emkhatsini wesihlahla. Kuma kwaso kulingana lokuma kwesihlahla ngekugabanca lokulinyawo linye kushona, nangekugubha lokulingana nenkomishi, ngalesinye sikhatsi akudvwetjwa, hhayi njengaletinye tinyoni letitingelwako. Emphumalanga yombili kanye nase Afrika kuyenteka yenta tilulu emadolobheni laphitsitelako.
Ngulensikati kuphela lefukumelako, futsi uhlala dvutane ekuhambeni kwelilanga, atsatse kundiza lokuncane. Ebusuku ushiya silulu andize endzaweni, kepha akayaluki kakhulu yedvwana. Kuvama kuba ngulendvuna lemuletsela kudla kulesilulu noma dvutane naye. Sikhatsi sekufukama singaba yinyanga yinye.
Letincane tiphuma timphiko nasetinemalanga lamashumi lamatsatfu nesihlanu kuya emashumini lamane, bese tiphiwa Batali bato kudla. Kumunyisa kwenteka ngemizuzu lelishumi nesihlanu kuya kumashumi lamabili kungakabi mumyama. Ngalesisikhatsi lokumunyisa kwenteka sikhatsi lesincane noma lesimfisha, kanye emva kwemizuzu lemitsatfu noma lemine, labatali bavame Kubeka lokudla elusentseni lwesilulu bese bayahamba, babuye ngekuphangisa nalokunengi. Lokutingelwe lokuletfwa kuleletincane kufaka tilwanyana.
Ngesikhatsi sekucala salokuphuma kwetimphiko lelensikati ivame kusala esilulwini naletincane, kepha ngeliviki lekugcina noma emalanga lalishumi alesikhatsi labatali bobabili bahlala emagaleni aletihlahla letinaletilulu noma tihlahla letijomelelako. Letincane tisala etilulwini sikhatsi lesincane emva kwekumila timphiko. Letitinyoni tijwayele kuhlangana, tikhulise lencane njalo ngemnyaka.

Kutiphatsa kwato

Le Bat Hawk iyathula esikhatsini lesiningi, kepha ebumnyameni nasemboniseni yenta emavi lamancane lasetulu, tinkwela letihishako, ki-kik,kik-kik-keee’ noma kwiek-kwiek’. Lena misindvo ihluka noma yehla ngelinani lalenyoni.
Natindiza, tivela timnyama, tinetimphiko letindze, tinyoni letincama letinelinani lemabuzzard lamancane, kepha ngalokundiza ngelitfunti le falcon lenkhulu. Nayiphumulile esihlahleni, umtimba wayo lomnyama, chochocho lomhlophe lonelibala lelimhlophe lelidze lelincama, kanye nemehlo ayo lamakhulu lakhanya ngatsi amtfubi labona kahle. Lomkumcoka ngemphilo yale Bat Hawk yindzawo levulekile lenemalulwane lamanengi noma boncedze noma emaswiftlets, noma tilwanyana letinkhulu, lengatitsatsa ngetimphiko ngebumnyama.
Ingabonwa ebusuku itingela ngetulu kwendzawo lenemanti lamile, imifula lemikhulu kanye nemanti lahamba emhlabeni laya elwandle, emalwandle, eminceleli yesitimela, noma etindzaweni letinetjani letiseceleni kwetakhiwo. Khashane kwemphumalanga ivakashela ekungeneni kwelitje lelikhulu lelimhlophe noma lelimphunga naleminye imihume letsetfwe tilulu tetinyoni letima Switflets.
Ngenca yendzawo yato lemcoka iyinyoni lengabonwabonwa etindzaweni tayo letinengi, kepha iyatiwa lapho itfolwa khona, phindze ihamba lidolobha kanjalo nemave lavulekile. Nayinikwe tidzingo tayo tendzawo kanye nekudla, ingavela noma ngukuphi lapho ijwayele khona.
Uma itingela le Bat Hawk kungaba tindzawo tekuhlala noma tindingilizi etindzaweni tato letitikhetsile, kakhulu ngelitubane leliphakeme, tibuke ngetulu, nangentasi, nasemaceleni ayo omabili (akufani njengaletinye tinyoni letitingelwako, letibuka phansi). Ibamba emalulwane, boncedze kanye nema swiftlets natindiza, naletinye tinyoni letincane kanye netilwanyana, bese titimita tonkhe emoyeni. Letingelwe ibanjwa ngetinyawo bese iyamitswa yonkhe. Lenyoni itingela lihora linye kuphela ngelilanga linye la Afrika, kepha eMphumalanga, lapho titingela khona ema swiftlets kunemalulwane.
Kuze ikhone kubamba lokwenele kuze ikhone kuphila lesikhatsi lesincane lesikhona leletingelwe kumele ibeyiningi phindze ibeyincane, uma isamitwa yonkhe ngetimphiko. Le Bat Hawk ayitsatsi emalulwane latitselo lamakhulu, lakavame kubaleka ngebungiwo, kepha atilalela kumalulwane lamancane netinyoni.
Ngekuhamba kwelilanga le Bat Hawk ihlala inganyakati esihlahleni lesikhulu, ngazo, umakwentekile, iphindze isishiye indize kancane, noma ngetikhatsi letinye ibonwa indiza emini, ikakhulu ngesikhatsi sayo sekuhlangana. Kancane kungakashoni lilanga itsatsa kundiza, itingele kuze kushone lilanga. Iphindze itingele entsatsakusa.

Lapho titfolwa khona

Le Bat Hawk itfolwa eMalaysia, eningizimu yenshonalanga eNew Guinea, nase sub-Saharan lese Afrika, etindzaweni letehlukene emahlatsini lamanyama kuya kumahlatsi lanemvula lencane.