Saense E Nnyane
Dipharologantšho tša di sa tlwaelega tša thutimaswika ya Dome ya Vredefort di lemogilwe ke ditsebi mengwageng ya 1878. Go na le se sengwe se segolo se se hlagilego mo seleteng, eupša ga go motho yo a ka go kwana ka seo. Ka nako yeo, thutaswika e be e le saense e nnyane kudu gomme diphetogo tša seabe sa extra-terrestrial diabe di be di sa kwešišege. Go feta fao, setlogo sa crater (goba astrobleme) e be e apešitšwe gannyane ke mašaledi a mfsa gomme Dome e be e phušolotšwe kudu. Ka ngwagakgolo o tlago, phaphano ya hudušwa ya Vredefort Dome e tlo befela.Mathomong, le ka mokgwa wo o be o tsebega, dikgopolo di re Dome e hlotše ke hlaselo ya thabamollo go tšwa ka fase ga lefase. Se se ka tlhaloša phetolo ya dillaga tša leswika karolo ye phagamego ya kgale ya kranaete le bo boreledi mo leswikeng. Eupša kgatelelo ye e šomišwago ke tsenelo ya ka gare goba thuthupa ga se ya hlaloša diphetla ka moka tša go makatša le dipelaelo tša thutoswika tša Dome. Le ge go le bjalo, teori ya tša Mahlale ye kgolo ya ‘crypto-volcanism’ (ditiro tša thabamollo ya mohuta wa go tšhoša) e tšerwe bjalo ka nnete.
Ga go na le Gapeletšago ya tše Dingwe
Bothata e be e le, ka nako yela, go be go se na gapeletšago ya tše dingwe. Saense ya lefaufau e be e sa thoma go seširo sa dipolelo, le batho ga se ba etela gare ga space ya dikgopolo tša magare a diplanete. Go be go le bothata gape gore gore bontši bja astroblemes tša kgale di be di bolokilwego, di fetotšwe goba di sentšwe ke tshepedišo ya thutoswika, gomme go boima go di tseba.Ka lebaka le, bohlale fela ga se ba akanya kgonagalo ya seaba sa extra-terrestrial gomme bontši bja craters tša go bonala mo lefaseng go be go naganwa gore di hlotšwe ke mašole ya ka gare. Le craters tše kgolo mo kgweding go be go naganwa gore di hlotše ke tiragalo thabamollo (e be e le nnete nnyana).
E be e le 1892 fela ge mogeologi wa go hlomphega, yo a bitšwago Grove Karl Gilbert, a phatlalatšwa pampiri ye šišinyago gore Craters mo ngweding e hlotše ke go ratha bja asteroid. Ba borrasaense ba bangwe ba ba mmalwa ba ile ba phatlaladitša dipampiri tše go swanago le yona ye. Go tloga fao, ka morago ga ngwagakgolo, Rakgwebo wa Amerika o ile a fa šedi go crater nnyane ya go tsebega ye e lego mo leganata la Arizona.
Daniel Berringer
Monna yo, leina la Daniel Berringer, o be a na le dišupo tša maswika a hlahlobilwego go tšwa go crater tša sebopego sa sejana, yeo e tsebegago e le Coon butte, gomme di hwetšagala do na le mohuta wa go makatša wa nickel-iron. O tlile go dumela gore minerale wo ke karolo ya meteorite (leina le maleba Canyon Diablo) yeo e thutšego mo lefaseng, ya hlola crate ya 1.2 km mo fase. Leano la Berringer’s e be e le go epela crater le go ntšha nikhele. E be e le leano le bonolo eupša, go diregetše gore, o be a le nepile ha nnyane fela.Barringer le babeeletši ba gagwe ba rekile crater gomme ba loketše diketekete tša ditolara ka gare ga ditiro tša meepo. Ka maswabi, ga go na nikhele ya go lefwa yeo e ilego yaa hwetšwa. Go bonagala gore meteorire wa Canyon diablo e moyafetše ka lebaka la seabe, ya tlogela fela morago mehlala ye nnyane ya tshipi ya motheo. Le ge go le bjalo, ka 1906, Barringer le bašomimmogo ba gagwe ba ile ba lokiša pego ka setlogo sa seabe sa crater gomme ba fa deteng leina le le mpsha, Meteor Crater. Ka ntle le go phuhlama ga tshepedišo ya meepo, lapa la Barringer ba tšwetšwa pele go ba mong bja Crater gomme le bjale ke ye e nngwe ye tumilego ya boeti, ka dinako tše dingwe e bitšwa Barringer Crater go hlompha thwadi ya yona.
Ka Gare Ga Ngangišano
Dipego tša Barringerâ tša mabapi le tlholego ya seabe e fa šedi go Meteor Crater gomme borasaense ba thomile go nyakišiša dibopego tše mmalwa tša go swana mo lefaseng ka bophara. Ka 1920s le 30s, banyakišiši (gantši ba šoma ba le tee) ba ile ba tšweletša dipampiri tše šišinyago tlholego ya seabe sa lunar le craters ya lefase. Ka go le lengwe, khampe ya cryptovolcanic e be e sa le godimo gomme e sa le tšweletša dinyakišišo go thekga ya dikgopolo tša bona. Dome ya Vredefort e be e gogetšwe gare ga dingangišano.Ka 1940, kelelo e ile ya thoma go tikologa. Dipuku tše pedi di gatišitšwe, Magareng ga Planete 'le Sefatlhogo sa Ngwedi’, yeo e tumišwetšego kgopolo ya gore lunar craters di dirilwe ke seabe sa meteor. Ka 1946, lenaneo la go tiišetša meteorite cratersmo lefaseng le ile la phatlalatšwa. Di be di le tše lesome fela, le Meteor Crater, gomme ka moka ga tšona di be di swanetše go akaretša dikarolo tša nnete tša meteorite tša boleng. Eupša mosepolo o be o tšwelela.Translated by Lebogang Sewela