Ditšwadiši tša Dipudi ka Afrika Borwa

©Marinda Louw
Go ya ka Kgoro: Temothuo, Kagodikgwa le Boruahlapi (DAFF) go na le ditswadiši tše 250 fela tša go ba le mabala ka Afrika Borwa. Dipudi di hwetšwa ka diprofenseng kamoka tša Afrika Borwa ka Kapa Bohlabela, Limpopo le KwaZulu Natala di tšweletšago dipudi tša go fihla 70% ka Aforika Borwa.
Pudi ya Leburu, Savanna le Ye khubedu ya Kalahari tšeo ga bjale bjalo ka ditswadišo tša dipudi tše bohlokwa kudu tše tharo tša dipudi tša nama ka Aforika Borwa. Pudi ya nama gantšhi e bitšwa chevon go tšwa ka ye kgolo le cabrito go tšwa ka diphoofolong tše nnyane.
Dipudi tša Masaeboko di tšweletša boya bja dipudi gomme di boelwa gabedi ka ngwaga. Bontšhi bja batšweletši ba boya bja dipudi ba ka Kapa Bohlabela gomme boya bo dirwa le go rekišwa ka Port Elizabeth.
Balemirui ba setlogo ba dipudi le batswadiši mo nakong ye e fetilego kudu ba be tletše profenseng ya Kapa Bohlabela eupša bjale ba hwetšwa ka Limpopo, Leboa-Bodikela, KwaZulu-Natala ga mmogo le ka diprofenseng tše dingwe tša Afrika Borwa.
Pudi ya naga ya setlogo (IVG) ga e bonwe bjalo ka pudi ya kgwebo ya nama (ka lebaka la mmele wa yona o monnyane) goba e tšewa bjalo ka pudi ya maswi ka ge e aba maswi a go se lekane le maswi go aba ka dinyakwa tša bana ba yona. Dipudi tša setlogo di, le ge go le bjalo, di nyakwa kudu ka go šomišwa ka mekgwa ya setšo le meketeko ya sedumedi ka Afrika Borwa setšong le go hwetšwa ditheko tša godimo ka dinako tša ngwaga ge ditiragalo tšeo di swarwa. Matlalo le boya bja pudi gape a ka tšweletšwa go tšwa ka di IVG.

Ditswadiši tša Dipudi tša Nama tša Aforika Borwa

©Marinda Louw
Ditswadišo tša go swana le pudi ya Leburu, Savannah le Ye Khubedu ya Kalahari ke tše di tumilego kudu gomme di nyakegago kudu ka lebaka la dipharologantšho tša yona tša yona tše maatla go swana le peakanyo, go kgotlelela, le ditlhago tša yona tša yona tše botse tša botswetši, tšweletšo y anama le kelo ya tswalo ya godimo.
Pudi ya tswadišo ya nama ya leburu ye e tumilego e hlolegile ka Aforika Borwa. E tloga e le pudi ye e tumilego ya tšweletšo ya nama.
Chevon ke ye magareng ga 50 - 60% ye e fase ka makhura go feta nama ya kgomo eupša e na le proteine ya go swana. Chevon gape e tlase ka makhura go feta kgogo gomme ga e na le tatso ya ‘phoofolo ya go tsomiwa’ ya pudi ya lešoka.

Pudi ya Tankwa

©Thinus Jonker
Pudi ya Tankwa, ke pudi ya lešoka ye e hweditšwego ka Phakeng ya Bosetšhaba ya Tankwa ya Karoo ke ye mo tshepetšong ya go ingwadiša bjalo ka tswadišo ye mpsha mo Kgorong ya Temothuo, Kagodikgwa le Boruahlapi (2018).
Pego e bontšhitše gore se pudi ye ke ya sehlopha se se aroganego go tšwa puding ya mohuta wa nama le mohuta la ya maswi ka Aforika Borwa gomme e tla hlongwa ka tswadišo ya go kaonafatšwa ka tša tlhago gomme e sego bjalo ka “Pudi ya Nageng ya Setlogo” (IVG).

Twadišo ya Pudi ya Nageng ya Setlogo (IVG) ya Aforika Borwa

©Marinda Louw
Dipudi tša dihlopha tša tlhago tše nne tšeo di le gona go ya ka tlhopho ya IVG ka Aforika Borwa. Ke sehlopha sa tlhago sa leabela la go ikgetha ka dipheding (go swana le dimpša).
Mohuta wa Nguni (Mbuzi) ke ye nnyane kudu ya tše nne gomme gantšhi di bontšha maswao a Swiss.
Phoofolo ya Kapa Bohlabela ya Sethosa ya ditsebe tša go ya godimo tše kgolo tše di tiilego le tša go lepelela.
Ya Kapa Leboa ya go ba le Mabala ke pudi ye kgolo ka mmele o motšhweu ka mabala a bokhubedu-botsothwa goba a maso.
Pudi ya Mohuta wa Kunene ya Kaokoland ke pudi ya bogareng ka bogolo ka maoto a ma telele a masesane gomme le mmala wo mobedi.
Setšhaba sa IVG ka Aforika Borwa se gola ka lebelo le dihlopha tše mpsha tše di hlomilwego ka diprofenseng tša go fapafapana. Matšatši a tshedimošo le difantisi di tumile le tswadišo ya magareng ga mehuta ya tlhago e a hlohleletšwa.

Go Lemarua ka Dipudi tša Maswi ka Aforika Borwa

©Marinda Louw
Temothuo ya dipudi tša maswi (dipudi tša maswi) e a gola ka go tuma. Le ge go le bjalo, go ya ka tiragalo ya kutlwišišo ya godimo ya kgomo ya maswi, go na le dibaka tša kgwebo ya dipudi go katološa bolemirui bja dipudi ka Aforika Borwa. Le ge go le bjalo, kgopolo ya tšhomišo ya dipudi tša maswi ya balemirui ba ba hlabologago ba bannyane ka Aforika Borwa ga e e so ya tšewa le go šalwa morago ke mmušo, ka ntle le ditsebi tša go tsenela dithuto mengwaga ye mehlano.
Kgoro ya Temothuo, Kagodikgwa le Boruahlapi e tšea tšwadišo Saanen bjalo ka pudi ya maswi ye kgolo ka Aforika Borwa ka lebaka la dipoelo tša godimo tša yona – ka dilitara tša maswi tša ka godimo ga 1200 ka go duša ga leboo la dikgwedi tše 10.
Ditswadišo tše dingwe tša dipudi tša maswi tše di šomišwago ka Aforika Borwa di akaretša Toggenburg (methalo ye putšwa goba ye botsothwa ya botšhweu sefahlegong) Alpine ya Brithane (ya boso le mebala ye tšhweu), Alpine ya Sefora, Anglo-Nubian le Bunte Deutsche Edelziege (BDE).
Ka ntle le ditšweletšwa tša maswi, pudi ya maswi gape e šomišwa ka ditšweletšweng tša mmele le letlalo.

Dipudi tša Tlhale ka Aforika Borwa

©Marinda Louw
Dinku di tšweletša ulu, eupša dipudi di tšweletša tlhale - boya bja dipudi. Boya bja dipudi - mohuta wa tlhale, e sego tswadišo ya phoofolo – e tlošwa ka kamo go tšwa ka fase ga letlalo la pudi gomme theko ya yona e išitšwa godimo kudu ka gore e a fiša, e boleta gomme e aparwa e le telele. Gorno Altai le Saffer ke ditswadišo tša dipudi tše pedi tšeo di lemogilwego ka tšweletšo ya tšona ya ulu ya dipudi mola pudi ya Masaeboko e tšweletša boya bja dipudi. Dipudi tša Masaeboko di kutwa gabedi ka ngwaga (Dipudi tša Masaeboko ga di lahle boya) mola ulu ya dipudi e ka kgoboketšwa ka nako ya seruthwane.
Dinyakišišo tša di dirilwego ke ‘Lenaneo la Ulu ya Dipudi’ le laolwa ke dihlopha tša go fapafapana tšeo di hlamilego ‘Sehlophatiro sa Ulu ya Dipudi’ ka Aforika Borwa ka bo1990 le laeditše gore dipudi tša go swana le pudi ya Leburu, e na le matlao a boya mabedi a boya- boya bjo bo hlokometšego bja makgwakgwa, le mohuta wa tlhale wa boleta wa ulu ya dipudi. Ka godimo ga 4 000 ya boya bjo bokhupeditšego dipudi tš dišupo tše di lekotšwego, go feta 80% di hweditšwego di na le mohuta wa fase wa ulu ya dipudi.
Eupša bontšhi bja tlhale ya ulu ya dipudi e be e se ka kakaretšo ka boemong bjoo bo amogelegago ka kgwebong. Boima bja tlhale ya fase ya dipudi tša Leburu le Savannah e be e le 25gm ka puding le dipudi tša bonnyane bja 12gm ka pudi ye e tee.
Ka pegong ya gagwe ya tekolo, Albie L. Braun o hweditše gore botelele bja tlhale ya fase le poelo ya ulu ya dipudi e ka kaonafatšwa ka go tswadiša dipudi tša setlogo tša ditshadi le dipudi tša dipoo tša peolo ya godimo tša ulu.
Tšweletšo ya ulu ya pudi ke ya go tšeya ke nako le mošomo kudu gomme e nyaka metsotso e ka bago ye masomepedi go kama pudi. Le ge go le bjalo, kampani ye nnyane ka Kapa Bohlabela kgauswi le Butterworth e tšweletša ditšweletšwa tša boleng bjo bobotse bja ulu ya dipudi go tšwa tlhaleng ya Mbuzi pudi ya setlogo.
Boya bja dipudi bo tšweletšwa ke pudi ya Masaeboko kudu ka Kapa Bohlabela le Karoo, yeo ka yona go feta 50% e romelwago dinageng tša ka ntle. Sehlopha sa Babjadi ba Boya bja Dipudi ka Aforika Borwa (SAMGA) se thekga balemirui ba dipudi tša Masaeboko.

Translated by Lawrence Ndou