Ditshepedi tša Go Buna Meetse a Pula

© ICARDA

Go na le ditshepedišo tše tharo tša go buna meetse a pula. Kgoboketšo ye kgolo ya kgoboketšo ya meetse a pula go tšwa ka ntle ga mellwane ya polasa. Kgoboketšo ye nnyane ke kgoboketšo ya meetse a pula go tšwa go meetse a elelago mo polaseng, mola kgoboketšo ye nnyane ya godimo ga marulelo, e lego kgoboketšo ya meetse a pula go tšwa marulelong a meago.

Kgoboketšo ye Kgolo

Meetse a pula a kgoboketšwa go tšwa go meetse ao a elelego kgauswi le polasa goba poloto. Meetse a ka fokotšwa lebelo gomme a romelwa ka mathudi, a go swana le jessours ye e šomišwago ka Tunisia. Mathudi a a hwetšwa ka a meela ya go sekama mafelong moo pula ya ngwaga e lego gare ga 100 - 200 mm. Go kgoboketša meetse a pula go ka kgona go oketša go hwetšagala ga meetse ka go lekana le 400 - 500 mm ya pula ye e nago ka ngwaga. Maswika a maboto a a bopago dibjana tše di sa išego goba matamo le tselana ya boreledi go lokolla meetse a go fetelela ke dikarolo tša tshepedišo ya kgoboketšo ye kgolo. Meetse a mangwe ao a go fetelela a ka bolokwa. Mehola ye mengwe e akaretša go tsosološa meetse a fase le go laola mafula.

Kgoboketšo ye Nnyane

©Natural Resources Conservation Service (U.S. Department of Agriculture)

Meetse a pula e kgoboketšwa ka mesetwaneng ya tšhemong ye lekopana fela go ya ka botelele. Ka tlwaelo, se se dirwa ka go hloma dibjana tše di sa išego le melete metheogeng go kgoboketša meetse. Meetse ka moka a bolokilwe mabung. Tshepedišo ye e fokotša kelelo go tšwa go tšhemong le go thibela kgogolegomabu. 

Kgoboketšo ye Nnyane ya Marulelong

Meetse a pula a kgoboketšwa go tšwa marulelong gomme a romelwe ka meedi ya marulelo goba dipeipi ka tankeng ya go boloka.

Ka tlwaelo pompo e kgokagantšwe tankeng. Meetse a hwetšagale le semeetseng ka lebaka la tšhomišo ya mo gae.

Mokgwa wo Kaone wa go Buna Meetse a Pula

Mokgwa wa puno ya meetse a pula mo tšhemong (IRWH) o tšweleditšwe ke banyakišiši ba Mokgahlo wa Khansele ya Dinyakišišo tša Temothuo ka Mabu, Tlelaemete le Meetse ka Bloemfontein.

Mokgwa wa IRWH o na le mosetwana wa bophara bja 2 m magareng ga methaladi ye mengwe ya dibjalo le poloko ya meetse a go elela ka dibjaneng goba matamong a ma nnyane. Ka morago ga ge dibjana di agilwe, ga go a swanela go ba le bjalo le go lema- go lema go bjala le go suga mabu bo dirwa ka lefelong la a kelelo gomme legogo le a bopa, yeo e thušago go kgogolega ga meetse. Meetse a kgoboketšwago ka tsela ye a ka monyelega fase mabung ka fase ga bokagodimo bja mabu, ka fao go fokotša moyafalo.

Mokgwa wa go buna meetse a pula wo o kopantšha ditiragalo tša temothuo tša go buna meetse, go sa be le go lema selo, go lema ka sebjaneng le go khupetša ka mabung a letsopa a kotsi ya go lema. Go lema ka sebjaneng go ra gore mabu ka lefelong leo meetse a kgoboketšwago, go fa mohlala matamo a go se iše, a suga. Se se ka dirwa ka haraka gomme le tla netefatša gore meetse a monyega ka mabung gabonolo.

Mokgwa wa IRWH o ka fokotša go elela ga meetse ka botlalo go ya go lefela gape le go fokotša moyafalo go tloga bokagodimong bja mabu. Se se ka feletša ka koketšo ya dipoelo ka baka la meetse a a fetago ka karolong ya medu.

Dinyakišišo ka Thaba Nchu, Profenseng ya Freistata di hweditše mokgwa wa IRWH o oketša poelo ya dibjalo tša selemo: lehea le oketšegil0e ka 40%, sonoplomo ka 30% le dinawa tša go oma ka 90%.

Go šišintšwe go diriša khupetšo go meetse a elelago go thibela mabu go sepela le meetse.

Mehola ya Puno ya Meetse a Pula ka Tšhemong

Mehola ya lefelo la sebjana:
Thibela go elela ga meetse ka tšhemong
Go hlatlo ša tsenelelo ya meetse
Go boloka meetse a bunwego ka mabung
Go diriša dikhupetšo ka dibjaneng go fokotša moyafalo

Mehola ya meetse a go elela ka lefelong:
Go hlatloša go elela ga meetse
Go šoma bjalo ka lefelo la bobedi la bobolokelo bja meetse
Tirišo ya dikhupetšo ka lefelong la meetse a elelago go fokotša moyafalo le go thibela kgogolegomabu

Dinyakwa tša Puno ya Meetse a Pula ka gare ga Tšhemo - IRWH

Puno ya meetse a pula a ka tšhemong ga se ga maleba ka mabung a sehlaba gomme a ka šomišwa go gabotse ka mabung a letsopa goba mabung a duplex – mabu a dillaga tše di sa dumelelanego le go ba gona ga letsopa. Go tseba bokaakang bja mabu a letsopa, phuthela seripa sa mabu ka sebopego sa seboko gomme o leke go se phuthela ka go C.

Moela ga o a swanela go feta 8% ka go mabu a go se kgogolege, go swana le leswika le pula ya ngwaga e swanetše go ba gare ga 450 le 700 mm.

 

Translated by Lawrence Ndou