Utjani BaMadlelo

©Pannar Saad

Utjani, obubizwa nge-monocot nofana ama-narrow-leaf plants, iyingcenye yamadlelo aqakathekileko. Lokha amadlelo nakavangwe ne-legume, utjani bungehlisa izinga lengozi yokuqurhelana lokha iinlwane nazidla utjani. Utjani behlisa ukukhula kwekhula, burhelebhe amadlelo bona ahlale anotjani nesikhathini sebusika beyinikele namadlelo anotjani obuhle. Imihlobohlobo yotjani ekhona emadlelweni itjho bona kunotjani obufanele pheze boke ubujamo nofana umhlobo wokuphatha.

Utjani bungahlukaniswa ngomhlobo wotjani bethrophika notjani obukhula ehlobo begodu notjani obukhula emazingeni womtjhisoathileko nofana isikhathi sonyaka esithileko. Buza nanyana ngiyiphi ikhamphani yembewu ikunikele umhlahlo yemihlobo yotjani yamadlelo elungele ukutjalwa endaweni yekhenu nemhlobeni wehlabathi yalapho.

Utjani BaMadlelo Obukhula Ngesikhathi Sehlobo

©Pannar Saad

Utjani obukhiqiza isibalo esiphezulu nobukhula ngesikhathi sehlobo nakufuthumeleko bubizwa nge-summer growing grasses begodu esikhathini esinengi butjalwa eendaweni ezifuthumeleko zeSewula Afrika.

I-Tuft-forming Summer Grass
Lobu butjani obungakafaneli ukudliwa khulu begodu izinga lokwetjiseka kwawo liphasi. Ukwetjisa linani lokudla okunikela amandla emzimbeni okusetjenziswa ziinlwane ekudleni kwemadlelweni. Isibonelo sama-tuff-forming grasses yi-weeping love grass (Eragrostis curvula), okumadlelo ahlala akhona begodu nalayo akghona ukuphila ngesikhathi sesomiso esikhulu okumhlobo wotjani be-buffalo grass (Cenchrus cilliaris) ne-finger grass neminye imihlobo efana ne-Smuts finger grass (Digitaria eriantha). 

I-Weeping love grassifanele ihlabathi ye-esidi ene-pH elingana na 4 - 7. I-Buffalo grassibhederisa ihlabathi ene-pH eku 7 - 8, ikhula ehlabathini eyisanda yemangweni begodu izwelela lula i-aluminium ne-manganese. I-Smuts finger grassenambitheka kamnandi ikhula ehlabathini enamatje angatjhingeli khulu nehlabathini eyisanda khudlwana ene-PH eku 6 - 7 bese ayimili kuhle ehlabathini engakavundi kuhle.

I-Rhodesbutjani obukhula msinya nobujayela ubujamo obahlukahlukeneko begodu bukhiqize amazinga aphezulu wotjani kusukela emnyakeni wokuthoma obutjalwe ngayo. Bungavangwa ne-Smuts finger grass.

I-Creeping Grasses
Imihlobo yotjani lobu bubuyela kuhle ezingeni langaphambili ngemva kokudliwa ziinlwane, kodwana utjani obumila ethrophika nebehlobo, bunezinga eliphasi lokwetjiseka. Isibonelo semihlobo yotjani be-creeping grasses bufaka hlangana i-kikuyu-ebhederisa ihlabathi evundileko - nekghona ukukhula nangesikhathi sesomiso ne-soil-binding bhai grass nofana i-versatile star grass (Cynodon species).

Utjani BaMadlelo Obukhula Ebusika

©Pannar Saad

Iintjalo zamadlelo ezikhula eendaweni ezipholileko zikhula ncono ngeenkhathi zonyaka lokha nakupholileko njengethwasahlobo nesiruthwana. Utjani lobu buhlala bulihlaza ngesikhathi sebusika, bukghone nokuphila ngesikhathi sombethe begodu esikhathini esinengi betjiseka lula ukudlula utjani lobu obukhula ehlobo.

I-Tuft-forming Temperate Grasses
Khetha utjani obulungele ukudliwa ziinlwane zakho. Isibonelo,i-perennial ryegrass ingakghona ukudliwa ziinlwane khulu ingamotjheki, kodwana umhlobo wotjani be-cock’s foot ukhula ncono lokha nabungakadliwa khulu ziinlwane. I-Italian ryegrass bungadliwa isikhathi eside ukudlula umhlobo wotjani we-Westerworld ryegrass. I-Ryegrass njengomhlobo omunye weentjalo zemadlelweni itlhoga i-nitrogen namanzi amanengi.

I-Tall fescueifanele ihlabathi emanzi khulu nama-marshlands begodu ingakghona nokukhula ehlabathini ene-esidi. I-Cock’s foot (Dactylis glomerata) inambitheka kamnandi. Utjanobu bungakghona ukukhula godu ngemva kobana budliwe ziinlwane khulu begodu bukhula kuhle emikhuphukelweni neendaweni ezinemithunzi, bungatjalwa kuhle kuma-vineyards nakuma-orchards

Translated by Busisiwe Prudance Skhosana