Umtjhado Emphakathini wabaBasotho

©Dr Peter Magubane

Imitjhado ehleliweko khabe ivamile ebadosini phambili babaSotho nebantweni bamakhosi, ukuhlangana ngabezimu kanye nobuhlobo gade kuqakathekile ukuhlela ubuhlobo bezehlalakuhle kanye nebomthetho. Ubaba womsana gade avamise ukubawena indodanakhe umkhamazi ngokobana aye ebabelethini bomfazi. Nange bavumile, umsana kanye nabangani bakhe abambalwa, gade bavakatjhela umntazana ngokomthetho. Nange avuma kobana bamthathe umntazana loyo gade anikeza isokanelo iskhafu sakhe (moqhaka). Amnikeze ukudla lokha nakangavumiko, kobana kuthiwe gade azele ukudla, ingasi ithando.

Nanyana ababilaba gade kwenzakele kobana khange ngibahlangane, gade bavamise kobana bavume abantu ababakhthelwe babelethi babo, kodwana kade, gade bakatelelekile kobana bavume ukutjhada nabo bathanda nanyana bangathandi. Mvanje sele kuvamile kobana bazikhethele abantu abafuna ukubathatha, begodu banengi abentazana angakatjhadi abababomma.

Kade, umtjhado wabekwa emthethweni ngokuthumela ilobolo, elisuka eenhlobeni zendoda, liya ekhabo mfazi. Ukubhadalwa kwenkomo kanye nenye ifuyo kukhombisa bona abentwana bazokuthatha isibongo sakayise, kungasi sakanina. Iloboyi gade libhadelwa ngenkomo eziyi-20, ipere yinye, kanye nezimvu izilisumi nanyana iimbuzi, kodwana akusikanengi lapha kade indoda gade ilibhadala loke liphela ilobolo. Ngemva kokobana kuthunyelwe iinkomo ezifika esumini, ukobana iragele phambili ibhadele,kade kurhelebha iinqhemezi kobana zakhe ubuhlobo.  


Eskhathini esadlulak, umtjhado gade wenziwa msinya ngemva kokobana uhlelwe. Kuze, kube kulokho,ababilaba gade bangakavunyelwa kobana bahlangane ngokomseme nanyana bahlale bobabili. Namhlanje, imitjhado eminengi yenziwa ngemva kokobana abathandanako bahlale bobabili nanyana ngemva kokobana abangani bakhe bebe umntazana (ukushobela/smanje) umntazana amkhethileko, bamusa ekhabo, lapha bamamukela khona engathi kunomtjhado. Lapho kuhlatjwa khona ikomo ukugidinga umnyanya lo, lokha inothiso kamakoti imlandela. Ukuthunyelwa kwamalobolo kokuthoma, ekuzinkomo ezisithandathu, kukuvuma bona umkhenyani ukhe wahlangana ngokomseme nomfazakhe, kodwana akutjho bona abentwana sele bangasebenzisa isbongo sakhe ukwenza lokho kutlhogeka kobana akhiphe iinkomo ezilisumi nanyana imali elingana nazo,ezikhitjhwa bezibonwe tjhatjhalazi.

Umsebenzi kamakoti

Namhlanje abantu abatjha abatjhadileko abakalindeleki kobana bangaba nemizabo. Umakoti uhlala nababelethi bendodakhe. Lapha apheka khona, arhelebhe ngemisebenzi yangendlini, asebenze emasimini, ngaso soke isikhathi athobela imithetho nanyana atjengisa ihlonipho ababelethini bendodakhe, ekufaka hlangana ukungabizi ibizo lakhe, nanyana elinye nelinye ibizo elifana nalo.

Kade indoda kade irhona ukuaplayela inarha ezokwakha kiyo lokha nayithoma ukuhlala nomkayo emthetheko, kancani kancani khabe kwakheka umuzi omutjha hlangana kwemizi emidala egade ivele ikhona. Ukutlhogeka kwenarha mvanje, kutjho bona sele kunerhonakalo yokobana alinde iskhathi esingaba mnyaka, ukuthola sakhe istandi. Kodwana abomakoti abanengi sele bakwala ukukotizana bafuna ukuzitholela imizabo khonokho ngemva kokwenda.

Translated by Busisiwe Skhosana