Ukuhleleka Kwamabutho wamaZulu

Amandla Wesitjhaba samaZulu

©Dr Peter Magubane

Lokha nakubusa uShaka kanye nabasekeli bakhe, ukukhula kanye namandla wesitjhaba samaZulu gade kulele ekuhlelekeni Kwebutho lamaZulu kanye nerhono lawo. Ukuhleleka kwamabutho wamaZulu gade kuhleleke kusistimu yokubuthwa ekhabe ingavumeli kobana abasena baye engomeni. Esistimini le, isiqhema samasokana onobudala bunye, gade ahlanganiswa abe siqhema esibizwa bona libutho nanyana amabutho.

Ukubuthwa gade kwenziwa nebantazaneni,kodwana esikhathini esinengi gade bakhamba baziwqhema eziya ngesigaba kunokuba siqhema. Amabutho khabe ahlala endaweni zawo (ezibizwa bona yi-khanda nayiyinye nanyana amakhanda nakamanengi) esigodlweni soke, ekhabe silawulwa zinhlobo zekosi nanyana emntwini oqhatjhwe yikosi.

Iindawo ebekahlala khona amabutho la, bezifana ngemakhiwo kunemizi ejwayelekileko, kodwana zona zizikulu. Ukungezelela, imisebenzi yamabutho, iinsizwa (ekumasokana) gade ibandakanyeka ekulungiseni nekutlhogomeleni izindlu zamabutwezo begodu khabe zibizwa kobana zizokwenza imisebenzi emizini yamabutho la kanye nesigodlweni.

Gade zisebenza njengabatlhogomeli befuyo, iinthunywa zekosi kanye namabhangalala, begodu gade zitlhogomela nentjalo zebukhosini. Into egade iqakathekileko emabuthweni kukobana khabe kuhlala kunamadoda azilolongila ukuba mabutho, njeke gade kulula kobana ikosi itlame isqhema samabutho ngeskhathi esincani.

Iindlela Zokulwa

Iindlela zokulwa ezatlanywa nguShaka gade zidlala indima eqakathekileko ekukhuphukeni kwamabutho wamaZulu kanye namandla wawo wezepolotiki. Into yokuthoma uShaka ayenzako kutjhuglula iindlela zesintu zokulwa.

Ngaphambi kokobana abuse, amabutho aphikisana nawo gade ajama umjeje aphosane ngemikhonto emide. UShaka watlama indlela yokobana balwe ngezandla basondelene, walolonga amabubutho wakhe kobana alwe ngemikhonto emifitjhani. Waphungula amakhande kobana angasaba makhulukhulu walolonga amabutho kobana asebenzise amakhande wawo ukuhaga iimviko zamabutho alwa nawo, ziwaphosele kude ogade kwenza bona kuvele ihlangothi lomzimba lapha amabutho kaShaka ekhabe akhona ukuhlaba amabutho egade balwa nawo.

UShaka watlama indlela yokobana amabutho alwe ngendlela ekhabe ifane neyehloko ye-buffalo. Esentheni nanyana esifubeni gade kuzele amadoda akhabe anerhono eliphezulu lokulwa, ekhabe awathumele nokobana ajame emahlangothini amabili, ukwenzela bona amabutho aphambili alwe nezitha, lokha angemva afihlekile.

Indlela le khabe yenzelwe kokuthoma kobana amanaba akhohliseke begodu akholwe kobana alwa nesiqhema esincani, kwesibili ukwenzela bona amabutho angemva arhone ukuqinisa amasotja angaphambili nange kurhonakala. Ngebanga lokobana azabe asesefretjhi, gade azokurhona ukugijimisa amabutho abalekako ahluliweko.Esifubeni gade kuvela amaphondo amabili, umqhopho wawo ekhabe kukuzombeleza amanaba.

Lokha nabahlaselako, indlela ejwayelekileko kwakukudoja ngephondo linye, lokha okhunye kwakukuzifihla emahlathini, kanye netjanini obukhulu ukwenzela bona barhone ukukhambakhamba etjanini bangabonwa manaba.

Iindlelezi zatjengisa kobana ngizo ezaletha ipumelelo esitjhabeni samaZulu. Lokha amabutho nakade sele aqede ukwenzela ikosi umsebenzi iskhathi esithize, ekhabe singafikelela emasumini weminyaka, ikosi gade ivuma kobana ibutho lingakhamba liyokuthatha umfazi lapha ekhabe liluka idzilanwanwa yehloko. Omunye umphumela wokulawula iminyaka wokobana indoda itjhade kade kukulinganisa isitjhaba samaZulu, hlangana nokukhula kwesitjhaba kanye nensetjenziswen ezikhona.

Translated by Busisiwe Prudance Skhosana