Indlela Yokuphila Yabathwa

© Karl Svendsen

Ipilo Yokuzuma Neyokubuthelela

Eenkhathini ezihlukeneko kanye nendawo ezihlukeneko, abakhulumeli bababathwa gade baphila ngendlela ezehlukeneko, abathwa be-Kalahari abafani nabo boke abathwa, ngitjho nenqhema ze-Kalahari, nangendlela abaphila ngayo iyahluka. Nanyana kunjalo, iimfundo ezenziwe eenqhemeni ze-Kalahari, ukwenza isibonelo, ama-Ju/hoasi kanye nama-G/wi zenza isithombe sokobana gade babazumi kanye nababutheleli bemirabhu.

Ukuhlukaniselana ngemisebenzi hlangana kwamadoda nebefazi gade kuqakathekile, Ukudla okuzintjalo gade kukukudla kwangamalanga, begodu abafazi, kanye nababutheleli benkosi gade banelwezi elikhulu ngehlathi: gade bazi bona amakhabe bazowatholaphi nini, imirabhu edliwako kanye namabheri gade bazi bona zitholakalaphi.

Abafazi gade babuthelela kanye ne-fauna nanyana iinlwane ezifana nenyoni kanye nenyamazani ezincani kanye nenlwane ezirharhabako. Lokha nagade bakhambile bayokubuthelela ukudla, gade barhona ukuqala bona iinlwane zikhamba njani banikeze abazumi ilwazeli.

Amadoda gade nawo akubuthelela ukudla, khulukhulu kusikhathi sonyaka lapha iinlwane abazizumako zingekho kuhle. Ukudla okubuthelelweko gade kusatjalaliswa emndenini walabo abakubutheleleko, lokha nange amadoda azume iinlwane zehlathi ezinengi gade ahlukanisela isiqhema soke sabathwa. 

Ukobana abathwa bathwathwe njengabosiyazi bokuzuma kungebanga lokobana banerhono elirarako lokulandelela imitlhala yenlwane abazizumako, begodu banerhono lokuzuma. Abathwa barhona ukulandelela iimporo nanyana zingaba kukuphi ehlabathini, ngitjho nokulandelela iimporo zenyamazana elimeleko hlangana nomhlambi woke wenyamazani; size sitjhiye umhlambi woke bese siyafa.

Abazumi basebenzisa imiqibilitjholo ezeswe ngetjhefu (ebuya eenyokeni) ekuyitjhefu engangeni enyameni yenyamazane leyo nasele bayidla. Nanyana kunjalo, kuvamise kobana kuthathe isikhathi ngaphambi kokobana itjhefu leyo ithome ukusebenza, okwenza bona inyamazane efako irhone ukubalekela abazumi abayihlaselako, ngesinye isikhathi gade inyamazane ehlaselweko ibaleka beyifike kude, okwenza bona kuqakatheke bona abazumi babe nerhono lokulandela umtlhala wenyamazane leyo baze bayifunyane.

Irhono Labathwa Lokuzuma

Imiqibilitjholo yabathwa zinsetjenziswa ezihlakaniphileko zokubulala. Namhlanjesi njengakade, ihlukaniseke kane. Ipente yayo gade yenziwe ngethambo nanyana ilitje elilolwe kuhle, namhlanje yenziwe ngesipikiri esenziwe sabaplada nanyana ngenqephu zedarada. Ipente ifakwa ku-link, ebanjwe ngomgaba. I-link ifakwa injalo emgodini, lokha umqibilitjholo nawubetha inyamazani, kwenza bona i-link leya iphume emgodini, ekuphungula irhonakalo yokobana ihloko ingaphuma, ngebanga lokobana ayisibudisi khulu.

Lokhu kutjho bona islwane ngeze sarhona ukuwukhipha umqibilitjholo loyo ngokobana sizingware emthini ukuwukhipha, itjhefu yona ifakwa epenteni ebukhali ekutlhogeka kobana ihlale iskhathi emzimbeni wesilwane ukuqiniseka kobana itjhefu ingenelela kuhle emzinjeni wesilwane.

Indoda umqibilitjholo wayo obulele inyamazani ngiyo esabalalisa inyama, ngokuya ngokomthetho, okuqiniseka kobana woke umuntu uthola isiquntu. Ukwabelana ubuhlobo kanye nokuphathwa ngokulingana kwawo woke amalunga wabathwa kuqakathekile emphakathinabo. Nanyana iinqhema zabathwa gade zinganazo iinkosi zepolotiki, abadosi phambili kade bakhona, begodu kade baya ngokobana omkhulu ngubani kanye nangerhono. 

Emiphakathini yamasiko, indoda gade iyokuhlala nababelethi bomfazi nayiqeda ukuthatha. Gade kunemithetho eminengi yehlonipho egade kutlhogeka kobana abalinganaba kanye nemindenabo egade kutlhogeka kobana bayihloniphe, lokha laba abahlukaniswe zinzukulwane isibonelo abogogo nabomkhulu kanye nabantwanabontwanabo gade bavunyelwe kobana babe nobuhlobo, kodwana ukuziphatha kwabo gade kungalandeli imithetho eqine khulu. Abathwa badume ngokuthanda ukubobosa abentwababo khulu.

Ngokujayelekileko, isqhema sabo sihlukana sibe zinqhema ezimbili ezincani ngenkhathi ezithize zonyaka (ekuvamise) kobana kube kilokha amanzi kanye nokudla kutlhogeka, kuthi mva bese iinqhema ezimbilezi zibuye zihlangane.

Ukuphana izipho ngokusemthethweni okubizwa ngokobana yi-hxaro ma-Ju/'hoasi, yindlela yokugcina ubuhlobo hlangana kwabakhozi kanye nenhlobo ngaphakathi nangaphandle kwenqhema. Lokhu kwenza bona basekelana begodu barhone nokuthola iinsetjenziswa enarheni ekulu. Ukuqakatheka kwesistimu yobuhlobo babathwa kuvela ekololweni yawo, kanye nendatjaneni abaziqoqako kanye nemidwebeni ebayidwebe ematjeni.

Translated by Busisiwe Prudance Skhosana