Idorobha le-Vredefort

© David Fleminger

Idorobha Elincani Elithulileko

Nanoma idorobha le-Vredefort lanikela ibizo layo i-Dome, kuncani okhunye okudosela iimvakatjhi edorobenili elincani elithulileko. Yasungulwa ngesikhathi esifanako ne-Parys, ngonobangela wokungazwani kwabathuthukisi bendawo kunye nabaphathi bendawo abahlala lapho, begodu khekwaba nokuphalisana hlangana namadorobha amabili lawa. I-Vredefort yasungulwa ngo 1876 beseyenziwa idorobha ngonyaka ka 1881.

Ibizweli, ihlathululo yalo ithi i-Fort yokuthula (Fort of Peace), alaziwa kuhle hle bona livelaphi, Abanye bathi ibizweli litjengisa ukuthula okuzwiwa bahlali babalimi bendawo njengombana sele banekerege endaweni ebahlala kiyo. Abanye bakholwa bona lihlobana nokungazwani okuhlangana nama-boers we-Transvaal kunye newe-Free State, okwararululwa kuhle ngotjwala be-brandy kunye namakuke okuthiwa ma-koeksusters eplasini eliseduze.

I-Riemland

Ekuthomeni, abantu be-Vredefort bebayigcenye yomnotho yabazingeli abafikela etlhagwini yetjonalanga ye-Free State. Indawo lee yayibizwa nge-Riemland, ngonobangela wama nyathelo wesikhumba egade akhiqizwa ngokusebenzisa imikhiqizo eyenzelwe ukuzingela. Ngokukhamba kwesikhathi, zelimo zakhamba phambili njengendlela eletha imali begodu i-Vredefort inama-silos weenthoro aphezulu esiqundweni sedorobha.

Namhlanjesi, lokho i-Vredefort ekade idume ngakho akusaziwa; indawo lapho i-Vredefort bolide yawela khona ephasini kunye ne-epicentre ye-global catasrophe. Ngebhadi, akasekho amathswayo abonakalako webethano lamandla elenzekako elikhulu. Kunelitje elincani elibonakalako ngaphandle kwedorobha, abavakatjhi abadanileko baqabanga bona ngiyo i-Vredefort Dome yamambala, kodwana bayaphosisa. Nawungagibela phezulu kwe-outcrop uphose amehlo ngale kweentaba, uzokuthoma ukubona umqondo wobukhulu besehlakalo sebethano ngamandla elenzekako.

Idorobha Elihle Elincani

I-outcrop engakarisiko nayo kuyindawo ehleliweko bona kuzokwakhiwa kiyo isentha yabavakatjhi etja. Isigaba sokuthoma sokuthuthukisa lesi kwakufanele sivulwe ngonyaka ka 2009 nge-ofisi lelwazi, indawo ekulu yokukhangisa ngeenthombe efakwe i-Dome, indawo yokurhweba ngezobukgwari kunye nendawo yokuthengisa ama-snacks. Isigaba sesibili bekufanele sifake hlangana indawo yokudlala ngaphandle, kubenama-acativities wesintu, ingadi kunye nendawo yokuditjha (picnic area). Kodwana, ukuthuthuka kweprojekthi lee kubonakala kujame ntsi.

I-Vredefort yahlala ingaphasi kwesithunzi somakhelwane waso omkhulu i-Parys, etholakala 15km kude. I-Vredefort ayinawo umlambo, iintolo zepahla yemandulo namakhefu. Kunalokhu, kuneendawo ezimbalwa ezingathembisiko ezithengisa ukudla okuphekiweko ongakhamba nakho ekhaya, iintolo ezithengisa amathulusi nalapho ekulungiswa khona iinhluthu zabantu. Noma kunjalo, i-Vredefort yidorobha elincani elihle elinamasondo akhiwe ngamatje (sandstone) beyinomoya opholileko weendawo zemakhaya. Kunerhono elinengi lapha, begodu ngizwa ngizithemba bona kusazokuba netuthuko enengi esikhathini esizako.

Translated by Busisiwe Skhosana