Abafazi bamaNtwana

Umoya wamaNtwana

©Dr Peter Magubane

Abafazi basebenzisa umoya ongatjhugulukiko wamaNtwana. Iindlela zabo zokwembatha, kanye nezinto abazakakho neminyanya abayenzako igandelela indima ebayidlalako ukugcina amasiko, kanye nekukhuphuleni umnotho wendawo yabo esemakhaya ebusweni betutukho esemadorobheni kanye nokungabi khona kwamadodabo, inengi labo elibaphalali ngebanga lomsebenzi. Nawuqalela eduze isqhema sabantu abangakarikhodwaba, uyabona kobana basiqhema sabantu abahlukileko, ababumbeneko, babunjwe mlando wanje newakade weSewula Africa.

Izembatho Zesintu

©Dr Peter Magubane

Nanyana umakhiwo we-apron (thetho) eyembathwa bafazi bamaNtwana kanye namaPedi ifana, ayifani ngokurhatjiswa. Ngokungafani nesikhumba samaPedi, esirhatjiswe ngeskotjhi, i-apron yamaNtwana ivamise ukungarhatjiswa ngaphandle komrhabiswano omncani. Yenziwa ngeskhumba sembuzi nanyana sekomo, ngaphambili nangemva kwe-apron le kunetjhwayo eliqakatheke khulu epilweni yabafazi bamaNtwana:ubujamo bakhe bomtjhado kanye nokobana wamukelwa njani njengomfazi omdala emphakathini. Ingaphambili le-apron le lirhatjiswe lahlukaniswa; umrhabiso ophindwaphindwa kanengi erhabineli yi-sehlora (umsila we-squirrel) umrhabiso onga lithuththumbo, ithuthumbeli ngaphakathi lirhatjiswe ngomncamo omhlophe ngaphandle, ngombala onzima nanyana ohlaza kwesibhakabhaka ngaphakathi, kanye nombala obomvu nokumhlophe esentha. I-sehlora sibonakala siqakathekile evunulweni enengi yamaNtwana, begodu sembathwa ehloko. 

Isithimba (ntepa) esimbathwa bafazi bamaNtwana sibumbeke njengeledere u-V okwenziwa sikhundla esinguqantathu esibunjwe mitletlana yenkhumba ezimbili ezibizwa bona yi-lekobe. Hlangana namaPedi, indlela le kuthiwa ijamele isitho sangasese sabafazi kodwana iimfundiswa zabaNtwana zikholelwa ekobaneni zijamele iinyawo zangemva zembuzi. Kodwana zombili zihlobene nembeleko yabantu besifazani. Igandelelo lendima edlalwa bafazi bamaNtwana njengababelethi libonwa ngonompopi wembeleko obizwa bona yi-gimwane nanyana popenyane - ekungunompopi wesintu wembeleko owenziwe ngewula, utjani obulukiweko kanye nomncamo. Irhono lokwenza abonompopaba lidluliselwa ebantwaneni libuya kibomanina. Abentazana abancani balingisa inga bantwana bamasokana wabo, abamenywe kobana bahlanganyele nabo ephaliswaneni lokugida, omncopho walo kukubona othumba iphaliswanelo kube mdosiphambili wesqhema samatlawana.

Abesana abancani, bavamise ukukeregela ekhaya lomunye wabentazana, obeka u-gimwane munye emjejeni. Abobaba nabomma benza amareyi amabili encenyeni yinye yakanompopi bese bagida kanye nabalingani babo. Othumbileko, njengombelethwe ohlulelwe babelethi,uthola iskhumba sembuzi njengebhegere. Eskhathini esinengi abesana vane benze iphaliswano lokulwa ukobana kutholwe kobana umdosiphambili wamambala hlangana nabo ngubani.

Iinrholwani ezenziwe ngemibalabala ezembathwa encenyeni engaphasi ko-gimwane, zivamise kobana zihlelwe njengejunifomu enamaphatheni wesintu:Kube zinrholwani ezimbili ezimhlophe phezulu, zilandelwe ngesibomvu sinye, sinye esihlaza kwesibhakabhaka, sinye esiphinki kwesinye isikhathi sinye esimhlophe ngaphasi. Ukuhleleka kwemibala yenrholwani le, kufana nekwenrholwani ezembathwa befazi abaye engomeni kanye nalabo abendileko emaNtwaneni. Umbala obomvu, omhlophe kanye nonzima nanyana ohlaza kwesibhakabhaka ujwayelekile hlangana namaNtwana, ngebanga lokobana ihlobana nemihlobo yehlabathi (efana nedzugu, ebomvu), ekukholelwa kobana yenza umkarisomraro, ngokobana iyalapha.

Abonompopi Bembeleko

©Dr Peter Magubane

Nanyana abonompopi bembeleko bangatlhatlhuli litho ngezomseme, ubulili bemi-ginwane eminye ibonakala ngendlela ebumbeke ngayo ngaphambili nangemva kwesthimba. U-gimwane wendoda uvamise kobana ubenesikhumba esirondo lokha wesifazani ubonwa ngokobana ube ne-apron engu-V efana nesthimba sangemva esembathwa bantazana abangakaweli. Nanyana sekungakavami kobana abonompopi bama-gimwane babambathise babahlukanise njalo, kunokobana kube njalo abonompopi ababakhiqiza mvanje, sele babafaka imirhabiso eminengi. Lokhu kubangwa kukobana i-gimwane ayisabonwa njengetjhwayo lesintu. Abonompopaba sele babakhiqiza ngobunengi, babenza ngomcopho wokurhabisa ngebanga lokobana sele babathengisela iimaraga zamakhuwa.

Translated by Busisiwe Prudance Skhosana